[ಮಂಗಲಾಚರಣಮ್]

೫೭೮   ಭಂ ಜ್ಯೋತಿಸ್ತದ್ರತೋ ಹಂಸಸ್ತಸ್ಮಾತ್ ತಂ ಭರತಂ ವಿದುಃ |
ತದ್ಭವಂ ಭರತಜ್ಞಾನಂ ತದ್ಭವಾ ಭಾರತೀ ಶುಭಾ                                                                     || ೧ ||

[ರಾಗಲಕ್ಷಣಂ, ರಾಗಶಬ್ದವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಶ್ಚ]

[ನಾರದ ಉವಾಚ]-

೫೭೯   ಕಿಮುಚ್ಯತೇ ರಾಗಶಭ್ದೇನ ಕಿಂ ವಾ ರಾಗಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಮ್ |
ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಲಕ್ಷಣಂ ತಸ್ಯ ರಥಾವದ್ ವಕ್ತುಮರ್ಹಸಿ                                                                    || ೨ ||

ಮತಂಗ ಉವಾಚ-

೫೮೦   ರಾಗಮಾರ್ಗಸ್ಯ ಯದ್ರೂಪಂ ಯನ್ನೋಕ್ತಂ ಭರತಾದಿಭಿಃ |
ನಿರೂಪ್ಯತೇ ತದಸ್ಮಾಭಿರ್ಲಕ್ಷಣಸಂಯುತಮ್                                                                          || ೩ ||

        ತತ್ರಾದೌ –

೫೮೧   ಸ್ವರವರ್ಣವಿಶೇಷೇಣ ಧ್ವನಿಭೇದೇನ ವಾ ಪುನಃ |
ರಜ್ಯತೇ ಯೇನ ಸಚ್ಚಿತ್ತಂ ಸ ರಾಗಃ ಸಮ್ಮತಃ ಸತಾಮ್                                                              || ೪ ||

ಅಥವಾ –

೫೮೨   ಯೋsಸೌ ಧ್ವನಿವಿಶೇಷಸ್ತು ಸ್ವರವರ್ಣವಿಭೂಷಿತಃ |
ರಂಜಕೋ ಜನಚಿತ್ತಾನಾಂ ಸ ಚ ರಾಗ ಉದಾಹೃತಃ                                                                   || ೫ ||

೫೮೩   ಸಾಮಾನ್ಯಂ ಚ ವಿಶೇಷಂ ಚ ಲಕ್ಷಣಂ ದ್ವಿವಿಧಂ ಮತಮ್ |
ಚತುವಿಧಂ ತು ಸಾಮಾನ್ಯಂ ವಿಶೇಷಂ ಚಾಂಶಾದಿಕಮ್                                                               || ೬ ||

೫೮೪   ರಂಜನಾಚ್ಚಾಯತೇ ರಾಗೋ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಃ ಸಮುದಾಹೃತಾ |
ಇತ್ಯೇವಂ ರಾಗಶಬ್ಧಸ್ಯ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿರಭಿಧೀಯತೆ                                                                       || ೭ ||

—

ಪಾಠವಿಮರ್ಶೆ : ೫೮೫ಆ,ಇ ೫೮೬ ಆ,ಇ ೫೮೭ಈ ೫೮೮ಇ ೫೮೯ಈ ೫೯೦ ಅ-ಈ

—-

[i ರಾಗಲಕ್ಷಣ]

[ಮಂಗಲಾಚರಣ]

೫೭೮ ‘ಭಂ’ ಎಂದರೆ ಬೆಳಕು. ಅದರಲ್ಲಿ ರಮಿಸುವವನು ಹಂಸ (=ಪರಮಾತ್ಮ). ಆದುದರಿಂದ ಅವನನ್ನು ಭರತನೆಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತಾರೆ. ಅವನಿಂದ ಲುಟ್ಟಿದ್ದು ಭರತಜ್ಞಾನ; ಅದರಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ್ದು ಶುಭದಾಯಕಳಾದ ಭಾರತೀ.                                                   ೧

[ಭಾರತ ಲಕ್ಷಣ, ರಾಗಶಬ್ಧದ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ]

ನಾರದನು ಹೇ(=ಕೇ)ಳಿದನು (?)-

೫೭೯ ರಾಗವೆಂದರೆ ಏನು? ಅಲ್ಲದೆ ರಾಗದ ಲಕ್ಷಣವೇನು? ಅದರ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಯನ್ನೂ ಲಕ್ಷಣವನ್ನೂ ಸರಿಯಾಗಿ (=ಅದು ಹೇಗಿದೆಯೋ ಹಾಗೆಯೇ) ಹೇಳಲು ನೀನು (ಒಬ್ಬನೇ) ಅರ್ಹನಾಗಿದ್ದೀಯೆ.                                                                                        ೨

ಮತಂಗನು ಹೇಳಿದನು –

೫೮೦ ಭರತನೇ ಮೊದಲಾದವರು (ಸಹ) ಹೇಳದೆ ಇರುವ, ಲಕ್ಷ್ಯ ಲಕ್ಷಣಗಳೆರಡನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡ ರಾಗಮಾರ್ಗದ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ನಾವು (ಈಗ) ನಿರೂಪಿಸುತ್ತೇವೆ.                                                                                                                               ೩

ಅದರ ಪೈಕಿ ಮೊದಲು –

೫೮೧ ವಿಶೇಷವಾದ ಸ್ವರದಿಂದಲೂ ವರ್ಣ (=ಗಾನಕ್ರಿಯೆ)ದಿಂದಲೂ, ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಧ್ವನಿಯಿಂದಲೂ ಯಾವುದು ಸಜ್ಜನರ ಮನಸ್ಸನ್ನು ರಂಜಿಸುತ್ತದೋ ಅದು ರಾಗ ಎಂದು ಪಂಡಿತಗರಿಗೆ ಸಮ್ಮತವಾಗಿದೆ.                                                               ೪

ಅಥವಾ

೫೮೨ ಯಾವ ವಿಶೇಷಧ್ವನಿಯು ಸ್ವರದಿಂದಲೂ ವರ್ಣ (=ಗಾನಕ್ರಿಯೆ)ದಿಂದಲೂ ಸಿಂಗಾರಗೊಂಡು ಜನರ ಮನಸ್ಸನ್ನು ರಂಜಿಸುತ್ತದೋ ಅದನ್ನು ರಾಗವೆಂದು ನಿರೂಪಿಸಿದೆ.                                                                                                                     ೫

೫೮೩ (ರಾಗದ) ಲಕ್ಷಣವು ಸಾಮಾನ್ಯ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷವೆಂದು ಎರಡು ವಿಧವಾಗಿದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯ (ಲಕ್ಷಣ)ವು ನಾಲ್ಕು ವಿಧವಾಗಿದೆ; ವಿಶೇಷ (ಲಕ್ಷಣ(ವು ಅಂಶ ಮೊದಲಾದದ್ದು.                                                                                                                       ೬

೫೮೪ ರಂಜಿಸುವುದರಿಂದ ರಾಗ(ವೆನ್ನಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ) ಎಂದು (‘ರಾಗ’ ಶಬ್ದದ) ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಯನ್ನು ಹೇಳಿದೆ. ಹೀಗೆ ರಾಗಶಬ್ದದ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಯನ್ನು ನಿರೂಪಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

____

೫೮೫   ಅಶ್ವಕಣಾದಿವದ್ ರೂಢೋ ಯೌಗಿಕೋ ಮಂಡಪಾದಿವತ್ |
ಯೋಗರೂಢೋ sಥ ವಾ ರಾಗೋ ಜ್ಞೇಯಃ ಪಂಕಜಶಬ್ದವತ್ || ೮ ||

(ಗೀತೆಭೇದಾಃ)

(ತತ್ರ ಮತಂಗಮತಂ)

೫೮೬   ಇದಾನೀಂ ಸಂಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಸಪ್ತಗೀತಿರ್ಮನೋಹರಾಃ |
ಪ್ರಥಮಾ ಶುದ್ಧಗೀತಿಃ ಸ್ಯಾದ್ ದ್ವಿತೀಯಾ ಭಿನ್ನಕಾ ಭವೇತ್ || ೯ ||

೫೮೭   ತೃತೀಯಾ ಗೌಡಿಕಾ ಚೈವ ರಾಗಗೀತಿಶ್ಚತುರ್ಥಿಕಾ |
ಸಾಧಾರಣೀ ತು ವಿಜ್ಞೇಯಾ ಗೀತಜ್ಞಃ ಪಂಚಮೀ ತಥಾ || ೧೦ ||

೫೮೮   ಭಾಷಾಗೀತಿಸ್ತು ಷಷ್ಠೀ ಸ್ಯಾದ್ ವಿಭಾಷಾ ಚೈವ ಸಪ್ತಮೀ |
ಗೀತಯಃ ಸಪ್ತ ಹಿ ಪ್ರೋಕ್ತಾ ಇದಾನೀ ಭೇದ ಉಚ್ಯತೇ || ೧೧ ||

(ಇತಿ ಮತಂಗಮತಮ್)

(ದುರ್ಗಶಕ್ತಿಮತಂ)

೫೮೯   ಗೀತಯಃ ಪಂಚ ವಿಜ್ಞೇಯಾಃ ಶುದ್ದಾ ಭಿನ್ನಾ sಥ ವೇಸರಾ |
ಗೌಡೀ ಸಾಧಾರಿತಾ ಪ್ರೋಕ್ತಾ ದುರ್ಗಾಮತಮಿದಂ ಮತಮ್ || ೧೨ ||

(ಇತಿ ದುರ್ಗಾಶಕ್ತಿಮತಮ್)

(ಭರತಮತಮ್ )

೫೯೦   ಪ್ರಥಮಾ ಮಾಗಧೀ ಜ್ಞೇಯಾ ದ್ವಿತೀಯಾ ಚಾರ್ಧಮಾಗಧೀ |
ಸಂಭಾವಿತಾ ತೃತೀಯಾ ಚ ಚತುರ್ಥೀ ಪೃಥುಲಾ ಸ್ಮೃತಾ || ೧೩ ||

(ಇತಿ ಭರತಮತಂ)

(ಯಾಷ್ಟಿಕಮತಂ)

೫೯೧   ಭಾಷಾ ಚೈವ ವಿಭಾಷಾ ಚ ತಥಾ ಚಾಂತರಭಾಷಿಕಾ |
ತಿಸ್ರಸ್ತು ಗೀತಯಃ ಪ್ರೋಕ್ತಾ ಯಾಷ್ಟಿಕೇನ ಮಹಾತ್ಮನಾ || ೧೪ ||

(ಇತಿ ಯಾಷ್ಟಿಕಮತಮ್)

—

ಪಾಠವಿಮರ್ಶೆ: ೫೮೫ಆ,ಇ ೫೮೬ ಆ,ಇ ೫೮೭ಈ ೫೮೮ಇ  ೫೮೯ಈ ೫೯೦ ಅ-ಈ

—-

೫೮೫   (ರಾಗ ಶಬ್ದವು) ಅಶ್ವಕರ್ಣ ಎಂಬಂತೆ ರೂಢ(ನಾಮವಾಗಿದೆ) ; ಮಂಡಪ ಎಂಬಂತೆ ಅವಯವಾರ್ಥವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ <ಯೌಗಿಕ> ಅಥವಾ ಪಂಕಜ ಶಬ್ದದ ಹಾಗೆ ಯೋಗ ಮತ್ತು ರೂಢ ಅರ್ಥಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು.                                ೮

(ಗೀತೆಯ ಭೇದಗಳು)

(ಅವುಗಳ ಪೈಕಿ ಮತಂಗನ ಮತ)

೫೮೬   ಈಗ ಮನಸ್ಸನ್ನು ರಂಜಿಸುವ ಏಳು ಗೀತಿಗಳ (ಹೆಸರು ಮತ್ತು ಲಕ್ಷಣಗಳ)ನ್ನು ಹೇಳುತ್ತೇನೆ. ಮೊದಲನೆಯದು ಶುದ್ಧಗೀತಿ ಎಂಬುದು ; ಭಿನ್ನ (ಗೀತಿಯು) ಎರಡನೆಯದಾಗುತ್ತದೆ.                                                                                                        ೯

೫೮೭   ಮೂರನೆಯದು ಗೌಡೀ; ನಾಲ್ಕನೆಯದು ರಾಗಗೀತಿ; ಐದನೆಯದು ಸಾಧಾರಣೀ (ಗೀತಿ) ಏಳು ಗೀತಿಗಳನ್ನು ಹೇಳಲಾಯಿತು. ಈಗ (ಅವುಗಳಲ್ಲಿ) (ಮತ)ಭೇದಗಳನ್ನು ಹೇಳಲಾಗುವುದು.                                                                              ೧೦

(ಹೀಗೆ ಮತಂಗಮತ)

(ದುರ್ಗಾಶಕ್ತಿಯ ಮತ)

೫೮೯   ಗೀತಿಗಳು ಐದು (ವಿಧ) ಎಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು. ಶುದ್ಧಾ, ಭಿನ್ನಾ, ನಂತರ ವೇಸರಾ, ಗೌಡೀ, ಸಾಧಾರಿತ ಎಂದು ಈ ದುರ್ಗಾ(ಶಕ್ತಿ) ಮತವನ್ನು ಹೇಳಿದೆ.

(ಹೀಗೆ ದುರ್ಗಾಶಕ್ತಿಯ ಮತ)

(ಭರತಮತ)

೫೯೦   (ಗೀತಿಗಳಲ್ಲಿ) ಮೊದಲನೆಯದು ಮಾಗಧೀ ಎಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು; ಎರಡನೆಯದು ಅರ್ಧ ಮಾಗಧೀ; ಮೂರನೆಯದು ಸಂಭಾವಿತಾ; ನಾಲ್ಕನೆಯದು ಪೃಥುಲಾ ಎಂದು ಸ್ಮರಿಸಿದೆ.                                                                                           ೧೩

(ಹೀಗೆ ಭರತಮತ)

(ಯಾಷ್ಟಿಕಮತ)

೫೯೧   ಭಾಷಾ ಮತ್ತು ವಿಭಾಷಾ, ಹಾಗೆಯೇ ಅಂತರಭಾಷಾ – ಗೀತಿಗಳು ಈ ಮೂರು ಎಂದು ಮಹಾತ್ಮನಾದ ಯಾಷ್ಟಿಕನು ಹೇಳಿದನು.        ೧೪

(ಹೀಗೆ ಯಾಷ್ಟಿಕಮತ)

____

(ಕಶ್ಯಪಮತಂ – ಶಾರ್ದೂಲಮತಮ್)

೫೯೨   ಭಾಷಾಗೀತಿರ್ವಿಭಾಷಾ ಚ ಕಶ್ಯಪೇನಾಪ್ಯುದಾಹೃತಾ |
ಭಾಷಾಗೀತಿಸ್ತಥೈಕೈವ ಶಾರ್ದೂಲಮತಸಮ್ಮತಾ                                                           || ೧೫ ||

(ಇತಿ ಕಶ್ಯಪಮತಂ – ಶಾರ್ದೂಲಮತಮ್)